Trong hệ thống những câu ngạn ngữ Trung Quốc, “上有天堂, 下有苏杭” (Trên có thiên đàng; Dưới có Tô Hàng) được coi là nổi tiếng nhất, câu ngạn ngữ này xuất phát từ tác phẩm “Ngô Quận Chí” của Phạm Thành Đại đời Tống, nhằm mục đích chiêm ngưỡng vẻ đẹp của Giang Nam, có thể sánh ngang với thiên đường.

Có rất nhiều nhà thơ đã có những vần thơ ca ngợi vẻ đẹp vùng đất Giang Nam, nhà thơ Ngụy Trang từng viết: “人人尽说江南好，游人只合江南老。春水碧于天，画船听雨眠。” (Nhân nhân tận thuyết Giang Nam hảo; Du nhân chỉ hợp Giang Nam lão; Xuân thủy bích vu thiên; Hóa thuyền thích vũ miên).

Tạm dịch: “Ai cũng nói Giang Nam tốt, du khách chỉ muốn ở Giang Nam. Nước suối mùa xuân xanh như trời, vẽ thuyền nghe mưa ngủ”.

Nguồn gốc

Về nguồn gốc của câu nói này, những nhà nghiên cứu ngạn ngữ chỉ có thể đưa ra những thư tịch xuất hiện khá muộn. Được trích dẫn nhiều nhất là những ghi chép trong “Bảy bản thảo sửa đổi” và “Tiểu thuyết Cổ Kim”, nhưng đây đều là những thứ có từ thời nhà Minh.

Tuy nhiên, trong bài dân ca Tô Nam “Phong cảnh Cô Tô”, còn gọi là “Đại cửu liên hoàn”, cũng đã viết: “Trên có thiên đàng; Dưới có Tô Hàng “. Nhưng trên thực tế “Trên có thiên đàng; Dưới có Tô Hàng” đã có từ lâu đời, thậm chí có thể bắt nguồn từ thời nhà Đường. Trong câu nói này, 苏杭: Tô Hàng là gọi tắt của Tô Châu và Hàng Châu.

Vì sao lại gọi là Tô Hàng mà không phải là Hàng Tô?

Tô Châu và Hàng Châu luôn được gọi là Tô Hàng, mà nói đến cảnh đẹp của Giang Nam thì hai thành phố này không phân cao thấp, vậy tại sao lại gọi là Tô Hàng mà không gọi là Hàng Tô? Ở thời điểm hiện tại, mức độ phát triển kinh tế giữa Tô Châu và Hàng Châu cũng không có nhiều khác biệt, vậy tại sao từ xưa đến nay Tô Châu lại được xếp trước Hàng Châu?

Có người cho rằng đây là vấn đề gieo vần, vì câu trên là 天堂/ tiāntáng/ có vần “ang”, câu sau chỉ có thể nói là “苏杭/ sū háng/, nếu nói là “上有天都/ dū/”(Trên có Thiên đô) có vần “u” thì nên nói “下有杭苏”/ háng sū/ (Dưới có Hàng Tô), nhưng lý do như vậy không có tính thuyết phục cao.

Có hai nguyên nhân chính được cho là khá thuyết phục khi lí giải thứ tự này:

Nguyên nhân thứ nhất là do vị thế lịch sử của hai tỉnh Tô Châu và Hàng Châu lúc bấy giờ. Tô Châu được hình thành sớm hơn Hàng Châu gần 300 năm, trước đó Hàng Châu còn thuộc địa bàn quản lý của Tô Châu nên có mức độ ảnh hưởng về mặt chính trị và các phương diện khác thì Tô Châu mạnh hơn Hàng Châu.

Trong bài thơ của Bạch Cư Dị, những ưu điểm của Tô Châu rất cụ thể, như sau: “甲郡标天下，环封极海滨，版图十万户，兵籍五千人。” (Tạm dịch: “Một quận đánh dấu thế giới, được bao quanh bởi bờ biển, với 100.000 hộ dân và 5.000 binh lính.”).

Ở thời điểm đó, Hàng Châu không thể sánh kịp với Tô Châu. Về việc đăng ký hộ khẩu, Tô Châu đã duy trì một trăm nghìn hộ gia đình kể từ giữa triều đại nhà Đường, và cũng nổi bật trong các tỉnh ở Giang Nam.

Trong bài thơ của Bạch Cư Dị, Tô Châu phồn thịnh được miêu tả là: “复叠江山壮，平铺井邑宽，人稠过扬府（扬州），坊闹半长安” (Tạm dịch: “Núi sông xếp tầng kỳ vĩ, giếng rộng lát bằng phẳng; Dòng người đông đúc qua Dương Phổ, rộn ràng cả một nửa Trường An.”) Điều đó cho thấy Tô Châu là một thành phố lớn, các khu dân cư sôi động, đông đúc, nhiều cây cầu, nhiều dòng sông và nhiều đền thờ.

Điều này cũng cho thấy trong suy nghĩ của nhà thơ, ngoại trừ vẻ đẹp của cảnh sắc thiên nhiên Hàng Châu vượt qua Tô Châu, thì Tô Châu lại trên Hàng Châu ở những khía cạnh khác (tất nhiên, Hàng Châu tốt hơn nhiều so với các quận khác vào thời điểm đó).

Nguyên nhân thứ hai xuất phát từ nguyên nhân thứ nhất, vì địa vị chính trị cao hơn, kinh tế và văn hóa Tô Châu phồn vinh hơn Hàng Châu, nên người ta dễ nhớ hơn.

Cũng vì đặc điểm văn hóa của hai nơi cũng rất giống nhau nên hai thành phố được gọi chung với nhau mà khi xét về lịch sử văn hóa và sự thịnh vượng kinh tế thì Tô Châu xếp trước Hàng Châu. Hai lý do trên là lý do chính mà Tô Châu và Hàng Châu được gọi chung là Tô Hàng.

Chính vì vậy, các nhà thơ đã liên tục gọi Tô Hàng thay vì Hàng Tô cũng có đạo lý nhất định.

Tô Châu hiện tại là một thành phố cấp tỉnh của tỉnh Giang Tô, là một thành phố du lịch của Trung Quốc, sự phát triển của một số di sản ở đây cũng rất mạnh mẽ, Tô Châu là một cố trấn văn hóa nên văn hóa Ngô ở đây cũng rất được du khách quan tâm.

Ngược lại, sự phát triển của Hàng Châu bây giờ tốt hơn Tô Châu, vì Hàng Châu giờ là thành phố thủ phủ của Chiết Giang, thành phố thủ phủ có không gian phát triển về các phương diện kinh tế, chính trị và văn hóa, bên cạnh đó còn có mức độ ảnh hưởng chính trị, đây là lý do nảy ra tranh luận vì sao lại không gọi Tô Châu và Hàng Châu là Hàng Tô?

Ngoài ra, hai thành phố thực sự có rất nhiều điểm tương đồng, nhưng vẫn có sự khác biệt khác nhau do khác biệt về văn hóa vùng miền, và quá trình phát triển hiện nay đã làm cho ảnh hưởng kinh tế và văn hóa giữa hai thành phố có sự khác biệt.

Ý nghĩa

Câu ngạn ngữ này có thể chia làm hai phần:

Phần thứ nhất: So sánh Giang Nam với thiên đường.

Thi nhân Thiên Hoa đời Đường đã xướng lên trong “Hoài Tố thượng nhân thảo thư ca”: “Nhân vi nhĩ thung Giang Nam lai; Ngã vi nhĩ thung thiên thượng lai” (Tạm dịch: “Người ta nói ngươi đến từ Giang Nam, ta nói ngươi đến từ trên trời”). Đây có thể coi là nguồn gốc của việc so sánh Giang Nam với trời.

Phần thứ hai là coi Tô Châu và Hàng Châu là đại diện của Giang Nam, điều này rất rõ ràng vào thời cuối nhà Đường.

Bạch Cư Dị là nhà thơ Trung Quốc nổi tiếng. Trong thời gian giữ chức Tỉnh trưởng tỉnh Tô Châu và Hàng Châu, ông đã viết nhiều bài thơ ca tụng địa phương. Từ đó về sau, ông được gọi chung với Tô Châu và Hàng Châu, và ông khá tự hào khi được coi là “Tỉnh trưởng Tô Châu và Hàng Châu”. Khi trở về phương Bắc vào những năm cuối đời, ông càng lưu luyến Tô Châu và Hàng Châu.

Tô Hàng được sùng bái như vậy, chắc chắn có liên quan đến sự giàu có của hai thành phố này. Nhưng đây không phải là toàn bộ lí do mà chúng được so sánh với “thiên đường”. Quan sát xung quanh có thể thấy Giang Nam thời bấy giờ còn có rất nhiều quận nổi tiếng như Thường Châu, Hồ Châu, mức độ tài phú cũng nổi tiếng kinh người.

Thường Châu từng được đề bạt là “Quận nổi tiếng vùng Đông Bắc” (关外名邦), và Hồ Châu thậm chí còn được đánh giá là “Đại biểu của Giang Nam, số một Ngô Hưng”. Những nơi đó đều không trở thành đại biểu của Giang Nam, phần lớn liên quan đến cảnh sắc thiên nhiên của chúng.

Bạch Cư Dị đã từng ca ngợi: “杭土丽且康，苏民富而庶” (Tạm dịch: “Đất Hàng Châu vừa đẹp vừa khỏe; Người Tô Châu vừa giàu vừa đông.”) Bài thơ này cho thấy hai địa danh có chung một đặc điểm: “丽” (đẹp), mà từ 富庶 (vừa giàu vừa đông) không thay thế được.

Trên đây, Riba đã chia sẻ với bạn những hiểu biết liên quan đến ngạn ngữ: “Trên có thiên đàng, dưới có Tô Hàng”. Quả thật, dù thế nào đi chăng nữa, Tô Châu và Hàng Châu đều có vẻ đẹp riêng và là những địa điểm nhất định phải đến của bất cứ du khách nào khi đến với Trung Quốc. Nếu có cơ hội mọi người hãy thử đến đó thưởng thức nhé.